وُلف، بیچر و زنانی دیگر در حاشیه‌ی تاریخ

حینِ خواندنِ مقاله‌ی اُرول دو نکته توجهم را جلب کرد اما نوشتن درباره‌شان خارج از موضوعِ جستار بود؛ اگرچه یکی را به ناچار پانویسِ مختصری کردم.

 

ارول -البته با لحنی مردد- پیش‌بینی کرد که کلبه‌ی عموتام بیش از تمام آثار ویرجینیا ولف ماندگار باشد. اگرچه آن حدس و گمان را مبتنی بر معیارهای ادبیِ می‌دید که در قطعی‌بودن‌شان هم تردید داشت، خطای اصلی‌اش شاید ناشی از در نظر نگرفتنِ تاثیر رویدادهای اجتماعی و طرزفکرهای دگرگون‌شده بر ذائقه‌ی ادبیِ مردم بود. سرنوشتِ محتویاتِ دو کفه‌ی ترازو و آنچه در واقعیت رخ داد تصویری جالب از وقایع تاریخی و سرنوشتِ ایده‌ها می‌دهد. 

 

ولف رفته‌رفته به یکی از ستون‌های تاریخیِ جنبشِ حقوق زنان مبدل شد و کمتر متنِ فمینیستی بدون ارجاع به او به انتها می‌رسید. اوج‌گرفتن و چیرگیِ جهانیِ آن جنبش‌ها، به شخصیتِ ولف و در نتیجه به نوشته‌هایش موضوعیت و جایگاهی مستحکم داد و آثارش، فارغ از ارزش ادبی، از پیشخوانِ کتاب‌فروشی‌ها حذف نشد. تصویرِ سرد اما محکمِ آن زنِ مستقل، روشن‌فکر، مسلط در زبان و جسور در بیان بیش از ادبیات‌اش (به هر دومعنا) مسئله‌ی روز ماند و این موقعیتی یگانه بود.

 

در همان‌حال کلبه‌ی عمو تام سرنوشتِ عجیب‌تری یافت و از نمونه‌های نادری شد که در دو مقطعِ متضاد به دلایلی متضاد از سوی گروه‌هایی متضاد نقد شد. روزگاری به دلیل اهمیتی که به سیاه‌پوستان داد از سوی بخش سنتی و مرتجع جامعه مورد شماتت و حذف قرار گرفت و دهه‌ها بعد با حساس‌شدنِ ارجاعات زبانی به رنگین‌پوستان و به خاطرِ به کاربردنِ برخی اصطلاحات که بعدتر ماهیت نژادپرستانه یافته بودند از سوی گروه‌های پیش‌رو و طرفدارِ تغییرات، موردبازبینی و اصلاح قرار گفت. زمانی مغضوبِ محافظه‌کاران و زمانی مطرودِ تحول‌خواهان.

 

نکته‌ی دیگر که در ظاهر برجستگیِ کم‌تری دارد اما بی‌اهمیت نیست جمله‌ی ساده‌ای‌ست از ارول که می‌گوید ناشرِ مشهور سراغ کتاب‌های قدیمی رفته تا برخی را برای چاپِ مجدد انتخاب کند و می‌نویسد به کسانی که شغل‌شان گشتن میانِ کتاب‌های ارزانِ قدیمی برای یافتنِ داستان‌های محبوبِ دورانِ پسربچگی‌شان ((boyhood است حسادت می‌کند. در نظر نویسنده‌ای به‌روز و خوشفکر هم‌چون ارول حضورِ مردان، و تنها مردان، در آن شغل چنان قطعی و بدیهی بود که از زیر قلم‌اش نه دورانِ "بچگی" که مستقیما "پسربچگی" درآمد. 

 

جزئیاتی از این دست بیش از آن‌که ناشی از طرزفکرِ نویسندگانِ آن خطوط باشد شاهدی از وضع جامعه در دوران‌های متفاوت است. این‌گونه می‌توان دریافت چرا مسیر چیرگی بر نابرابری تا این اندازه طولانی‌ست. به همان‌سان که لایه‌های فرهنگ در طول زمان بر هم انباشته شده و ذهنیت‌ها رسوب می‌کنند، برداشتن و تغییر یکایکِ آن‌ لایه‌ها نیز به زمان و کوششی مستمر نیاز خواهد داشت.

علی صدر   

آبان‌ماه ۱۴۰۲